Saturday, April 18, 2015

     却说封肃听见公差传唤,忙出来陪笑启问。那些人只嚷:“快请出甄爷来!”封肃忙陪笑道:“小人姓封,并不姓甄。只有当日小婿姓甄,今已出家一二年了。不知可是问他?”那些公人道:“我们也不知什么“真”“假”!既是你的女婿,就带了你去面禀太爷便了。”大家把封肃推拥而去。  封家各各惊慌,不知何事。至二更时分,封肃方回来,众人忙问端的。“原来新任太爷姓贾,名化,本湖州人氏,曾与女婿旧交,因在我家门首看见娇杏丫头买线,只当女婿移住此间,所以来传。我将缘故回明,那太爷感伤叹息了一回,又问外孙女儿。我说:“看灯丢了。”太爷说:“不妨,待我差人去,务必找寻回来。”说了一回话,临走又送我二两银子。”甄家娘子听了,不觉感伤。一夜无话。  次日早有雨村遣人送了两封银子,四疋锦缎,答谢甄家娘子;又一封密书与封肃,托他向甄家娘子要那娇杏作二房。封肃喜得眉开眼笑,巴不得去奉承太爷,便在女儿前一力撺掇,当夜用一乘小轿,便把娇杏送进衙内去了。雨村欢喜,自不必言,又封百金赠与封肃。又送甄家娘子许多礼物,命其且自过活,以待访寻女儿下落。
  却说娇杏那丫头便是当年回顾雨村的。因偶然一看,便弄出这段奇缘,也是意想不到之事。谁知他命运两济:不承望自到雨村身边,只一年,便生一子;又半载,雨村嫡配忽染疾下世,雨村便将他扶作正室夫人。正是:“偶因一回顾,便为人上人。”
  原来雨村因那年士隐赠银之后,他于十六日便起身赴京,大比之期,十分得意,中了进士,选入外班,今已升了本县太爷。虽才干优长,未免贪酷,且恃才侮上,那同寅皆侧目而视。不上一年,便被上司参了一本,说他“貌似有才,性实狡猾”;又题了一两件徇庇蠹役,交结乡绅之事。龙颜大怒,即命革职。部文一到,本府各官无不喜悦。那雨村虽十分惭恨,面上却全无一点怨色,仍是嘻笑自若。交代过了公事,将历年所积的宦囊并家属人等送至原籍安顿妥当了,却自己担风袖月,游览天下胜迹。那日偶又游至维扬地方,闻得今年盐政点的是林如海。  这林如海,姓林,名海,表字如海,乃是前科的探花,今已升兰台寺大夫。本贯姑苏人氏,今钦点为巡盐御史,到任未久。原来这林如海之祖也曾袭过列侯的,今到如海,业经五世。起初只袭三世,因当今隆恩盛德,额外加恩,至如海之父又袭了一代,到了如海便从科第出身。虽系世禄之家,却是书香之族。只可惜这林家支庶不盛,人丁有限,虽有几门,却与如海俱是堂族,没甚亲支嫡派的。今如海年已五十,只有一个三岁之子,又于去岁亡了,虽有几房姬妾,奈命中无子,亦无可奈何之事。只嫡妻贾氏生得一女,乳名黛玉,年方五岁,夫妻爱之如掌上明珠。见他生得聪明俊秀,也欲使他识几个字,不过假充养子,聊解膝下荒凉之叹。
  且说雨村在旅店偶感风寒,愈后又因盘费不继,正欲得一居停之所,以为息肩之地。偶遇两个旧友,认得新盐政,知他正要请一西席教训女儿,遂将雨村荐进衙门去。这女学生年纪幼小,身体又弱,功课不限多寡,其余不过两个伴读丫鬟,故雨村十分省力,正好养病。  看看又是一载有余,不料女学生之母贾氏夫人一病而亡。女学生奉侍汤药,守丧尽礼,过于哀痛,素本怯弱,因此旧病按发,有好些时不曾上学。雨村闲居无聊,每当风日晴和,饭后便出来闲步。这一日,偶至郊外,意欲赏鉴那村野风光。信步至一山环水漩茂林修竹之处,隐隐有座庙宇,门巷倾颓,墙垣剥落,有额题曰“智通寺”。门旁又有一副旧破的对联云:“身后有余忘缩手,眼前无路想回头。”雨村看了,因想到:“这两句,文虽甚浅,其意则深。也曾游过些名山大剎,倒不曾见过这话头。其中想必有个翻过筋斗来的也未可知,何不进去一访?”走入看时,只有一个龙钟老僧在那里煮粥。雨村见了,却不在意,及至问他两句话,那老僧既聋且昏,又齿落舌钝,所答非所问。
  雨村不耐烦,仍退出来,意欲到那村肆中沽饮三杯,以助野趣,于是移步行来。刚入肆门,只见座上吃酒之客,有一人起身大笑,接了出来,口内说:“奇遇,奇遇!”雨村忙看时,此人是都中古董行中贸易,姓冷号子兴的,旧日在都相识。雨村最赞这冷子兴是个有作为大本领的人,这子兴又借雨村斯文之名,故二人最相投契。雨村忙亦笑问:“老兄何日到此?弟竟不知。今日偶遇,真奇缘也!”子兴道:“去岁年底到家。今因还要入都,从此顺路找个敝友说一句话,承他的情,留我多住两日。我也无甚紧事,且盘桓两日,待月半时也就起身了。今日敝友有事,我因闲走到此,不期这样巧遇!”一面说,一面让雨村同席坐了,另整上酒肴来,二人闲谈慢饮,叙些别后之事。
  雨村因问:“近日都中可有新闻没有?”子兴道:“倒没有什么新闻,倒是老先生的贵同宗家出了一件小小的异事。”雨村笑道:“弟族中无人在都,何谈及此?”子兴笑道:“你们同姓,岂非一族?”雨村问:“是谁家?”子兴笑道:“荣国贾府中,可也不玷辱老先生的门楣了!”雨村道:“原来是他家。若论起来,寒族人丁却自不少,东汉贾复以来,支派繁盛,各省皆有,谁能逐细考查?若论荣国一支,却是同谱。但他那等荣耀,我们不便去认他,故越发生疏了。”子兴叹道:“老先生,休这样说!如今的这荣宁二府也都萧索了,不比先时的光景。”雨村道:“当日荣宁两宅,人口也极多,如何便萧索了呢?”子兴道:“正是,说来也话长。”雨村道:“去岁我到金陵时,因欲游览六朝遗迹,那日进了石头城,从他宅门前经过,街东是宁国府,街西是荣国府,二宅相连,竟将大半条街占了。大门外虽冷落无人,隔着围墙一望,里面厅殿楼阁,也还都峥嵘轩峻;就是后边一带花园里,树木山石,也都还有葱蔚洇润之气:那里像个衰败之家?”子兴笑道:“亏你是进士出身!原来不通!迸人有言,“百足之虫,死而不僵”,如今虽说不似先年那样兴盛,较之平常仕宦人家,到底气象不同。如今人口日多,事务日盛,主仆上下都是安富尊荣,运筹谋画的竟无一个。那日用排场,又不能将就省俭。如今外面的架子虽没很倒,内囊却也尽上来了。──这也是小事,更有一件大事:谁知这样钟鸣鼎食的人家儿,如今养的儿孙竟一代不如一代了!”雨村听说,也道:“这样诗礼之家,岂有不善教育之理?别门不知,只说这宁荣两宅,是最教子有方的,何至如此?”
  子兴叹道:“正说的是这两门呢!待我告诉你:当日宁国公与荣国公是一母同胞弟兄两个。宁公居长,生了两个儿子。宁公死后,长子贾代化袭了官,也养了两个儿子。长子名贾敷,八九岁上死了。只剩了一个次子贾敬,袭了官,如今一味好道,只爱烧丹炼汞,别事一概不管。幸而早年留下一个儿子,名唤贾珍,因他父亲一心想作神仙,把官倒让他袭了。他父亲又不肯住在家里,只在都中城外和那些道士们胡羼。这位珍爷也生了一个儿子,今年纔十六岁,名叫贾蓉。如今敬老爷不管事了。这珍爷那里干正事?只一味高乐不了,把那宁国府竟翻过来了,也没有敢来管他的人。再说荣府你听:方纔所说异事就出在这里。自荣公死后,长子贾代善袭了官,娶的是金陵世勋史侯家的小姐为妻,生了两个儿子:长名贾赦,次名贾政。如今代善早已去世,太夫人尚在。长子贾赦袭了官,为人却也中平,也不管理家事。惟有次子贾政,自幼酷喜读书,为人端方正直,祖父钟爱,原要他从科甲出身;不料代善临终,遗本一上,皇上怜念先臣,即叫长子袭了官,又问还有几个儿子,立刻引见,又将这政老爷赐了个额外主事职衔,叫他入部习学,如今现已升了员外郎。这政老爷的夫人王氏,头胎生的公子名叫贾珠,十四岁进学,后来娶了妻,生了子,不到二十岁,一病就死了。第二胎生了一位小姐,生在大年初一,就奇了。不想隔了十几年又生了一位公子,说来更奇:一落胞胎,嘴里便衔下一块五彩晶莹的玉来,还有许多字迹。你道是新闻不是?”
  雨村笑道:“果然奇异!只怕这人的来历不小。”子兴冷笑道:“万人都这样说,因而他祖母爱如珍宝。那周岁时,政老爷试他将来的志向,便将世上所有的东西摆了无数叫他抓,谁知他一概不取,伸手只把些脂粉钗环抓来玩弄。那政老爷便不喜欢,说将来不过酒色之徒,因此便不甚爱惜。独那太君还是命根子一般。说来又奇:如今长了十来岁,虽然淘气异常,但聪明乖觉,百个不及他一个。说起孩子话来也奇。他说:“女儿是水做的骨肉,男子是泥做的骨肉。我见了女儿便清爽,见了男子便觉浊臭逼人!”你道好笑不好笑?将来色鬼无疑了!”雨村罕然厉色道:“非也。可惜你们不知道这人的来历。大约政老前辈也错以淫魔色鬼看待了。若非多读书识事,加以致知格物之功,悟道参玄之力者,不能知也。”
  子兴见他说得这样重大,忙请教其故。雨村道:“天地生人,除大仁大恶,余者皆无大异。若大仁者,则应运而生;大恶者,则应劫而生。运生世治,劫生世危。尧、舜、禹、汤、文、武、周、召、孔、孟、董、韩、周、程、朱、张,皆应运而生者;蚩尤、共工、桀、纣、始皇、王莽、曹操、桓温、安禄山、秦桧等,皆应劫而生者。大仁者修治天下,大恶者扰乱天下。清明灵秀,天地之正气,仁者之所秉也;残忍乖僻,天地之邪气,恶者之所秉也。今当运隆祚永之朝,太平无为之世,清明灵秀之气所秉者,上自朝廷,下至草野,比比皆是。所余之秀气,漫无所归,遂为甘露,为和风,洽然溉及四海。彼残忍乖僻之邪气,不能荡溢于光天化日之下,遂凝结充塞于深沟大壑之中,偶因风荡,或被云摧,略有摇动感发之意,一丝半缕,误而逸出者,值灵秀之气适过,正不容邪,邪复妒正,两不相下,如风水雷电,地中相遇,既不能消,又不能让,必至搏击掀发后始尽。既然发泄,此气亦必赋之于人。假使或男或女,偶秉此气而生者,上则不能为仁人为君子,下亦不能为大凶大恶,置之千万人之中,其聪俊灵秀之气,则在千万人之上;其乖僻邪谬不近人情之态,又在千万人之下。若生于公侯富贵之家,则为情痴情种;若生于诗书清贫之族,则为逸士高人;纵然生于薄祚寒门,甚至为奇优,为名娼,亦断不至为走卒健仆,甘遭庸夫驱制。如前之许由、陶潜、阮籍、嵇康、刘伶、王谢二族、顾虎头、陈后主、唐明皇、宋徽宗、刘庭芝、温飞卿、米南宫、石曼卿、柳耆卿、秦少游,近日倪云林、唐伯虎、祝枝山,再如李龟年、黄翻绰、敬新磨、卓文君、红拂、薛涛、崔莺、朝云之流,此皆易地则同之人也。”
  子兴道:“依你说,成则公侯,败则贼了?”雨村道:“正是这意。你还不知,我自革职以来,这两年遍游各省,也曾遇见两个异样孩子,所以方纔你一说这宝玉,我就猜着了八九也是这一派人物。不用远说,只这金陵城内钦差金陵省体仁院总裁甄家,你可知道?”子兴道:“谁人不知!这甄府就是贾府老亲。他们两家来往极亲热的。就是我也和他家往来非止一日了。”
  雨村笑道:“去岁我在金陵,也曾有人荐我到甄府处馆。我进去看其光景,谁知他家那等荣贵,却是个富而好礼之家,倒是个难得之馆。但是这个学生虽是启蒙,却比一个举业的还劳神。说起来更可笑。他说:“必得两个女儿陪着我读书,我方能认得字,心上也明白;不然,我心里自己胡涂。”又常对着跟他的小厮们说:“这“女儿”两个字,极尊贵极清净的,比那瑞兽珍禽、奇花异草更觉稀氨尊贵呢。你们这种浊口臭舌,万万不可唐突了这两个字。要紧,要紧!但凡要说的时节,必用净水香茶嗽了口方可;设若失错,便要凿牙穿眼的。”其暴虐顽劣,种种异常。只放了学进去,见了那些女儿们,其温厚和平、聪敏文雅,竟变了一个样子。因此,他令尊也曾下死笞楚过几次,竟不能改。每打的吃疼不过时,他便“姐姐”“妹妹”的乱叫起来。后来听得里面女儿们拿他取笑:“因何打急了只管叫“姐妹”作什么?莫不叫姐妹们去讨情,讨饶?你岂不愧些?”他回答的最妙。他说:“急疼之时,只叫“姐姐”“妹妹”字样,或可解疼,也未可知,因叫了一声,果觉疼得好些,遂得了秘法,每疼痛之极,便连叫“姐妹”起来了。”你说可笑不可笑?为他祖母溺爱不明,每因孙辱师责子,所以我就辞了馆出来。这等子弟必不能守祖父基业,从师友规劝的。──只可惜他家几个好姊妹都是少有的!”
  子兴道:“便是贾府中现在三个也不错。政老爷的长女名元春,因贤孝才德选入宫作女史去了。二小姐乃是赦老爷姨娘所出,名迎春;三小姐,政老爷庶出,名探春;四小姐乃宁府珍爷的胞妹,名惜春。因史老夫人极爱孙女,都跟在祖母这边一处读书,听得个个不错。”雨村道:“更妙在甄家风俗:女儿之名亦皆从男子之名,不似别人家另外用这些“春”“红”“香”“玉”等艳字。何得贾府亦落此俗套?”子兴道:“不然。只因现今大小姐是正月初一所生,故名元春,余者都从了“春”字。上一辈的却也是从弟兄而来的。现有对证:目今你贵东家林公的夫人即荣府中赦政二公的胞妹,在家时名唤贾敏。不信时,你回去细访可知。”雨村拍手笑道:“是极!我这女学生名叫黛玉。他读书,凡“敏”字,他皆念作“密”字;写字,遇着“敏”字亦减一二笔。我心中每每疑惑。今听你说,是为此无疑矣。怪道我这女学生言语举止另是一样,不与凡女子相同!度其母不凡,故生此女;今知为荣府之外孙,又不足罕矣。可惜上月其母竟亡故了!”子兴叹道:“老姊妹三个,这是极小的,又没了。长一辈的姊妹一个也没了,只看这小一辈的将来的东床何如呢。”雨村道:“正是。方纔说政公已有了一个衔玉之子,又有长子所遗弱孙,这赦老竟无一个不成?”子兴道:“政公既有玉儿之后,其妾又生了一个,倒不知其好歹。只眼前现有二子一孙,却不知将来何如。若问那赦老爷,也有一子,名叫贾琏,今已二十多岁了,亲上做亲,娶的是政老爷夫人王氏内侄女,今已娶了四五年。这位琏爷身上现捐了个同知,也是不喜正务的。于世路上好机变,言谈去得,所以目今在乃叔政老爷家住,帮着料理家务。谁知自娶了这位少奶奶之后,倒上下无一人不称颂他的夫人,琏爷倒退了一射之地。模样又极标致,言谈又极爽利,心机又极深细,竟是个男人万不及一的!”
  雨村听了,笑道:“可知我言不谬了。你我方纔所说的这几个人,只怕都是那“正”“邪”两赋而来,一路之人,未可知也。”子兴道:“正也罢,邪也罢,只顾算别人家的账,你也吃一杯酒纔好。”雨村道:“只顾说话,就多吃了几杯。”子兴笑道:“说着别人家的闲话,正好下酒,即多吃几杯何妨?”雨村向窗外看道:“天也晚了,仔细关了城。我们慢慢进城再谈,未为不可。”于是二人起身,算还酒钱。方欲走时,忽听得后面有人叫道:“雨村兄,恭喜了!特来报个喜信的。”雨村忙回头看时,──要知是谁,且听下回分解。
外班 wài bān - гадар жасаа-Мин, Чин улсын үед улсын шалгалт буюу харшийн шалгалтанд тэнцсэн хүмүүст орогсод (进士) цол олгоно. Дараа нь зэрэг тушаал өгч, албанд томилохдоо нийслэл хотод яаманд бус, харин орон нутагт фу, шиэнь-д томилогдсон бол гадар жасаа гэж нэрлэнэ. «雨村因那年士隐赠银之后,他于十六日便起身入都,至大比之期,不料他十分得意,已会了进士,选入外班,今已升了本府知府。«Юй-цүнь тэр жил Жэнь-ши-инь-ий тусалсан мөнгийг авч, арван зургааны өдөр даруй нийслэлийн зүг мордож, их шалгалгааны хугацаанд хийморь нь бадарч, "орогсод" болж, гадар жасаанд ороод эдүгээ тус шиэнь-ий ноён болсон аж». "Улаан асарын зүүд", "Хоёрдугаар бөлөг".

Saturday, November 24, 2012

Сэтгэл зүйн дайнд - 25 жил

     Доор нийтэлж буй товч өгүүлэмж нь Зөвлөлтийн цэргийн тагнуулын газарт шургалсан Америкийн туршуул, хошууч генерал Д.Ф.Поляковын тухай юм. Тэрээр бүхэл бүтэн хорин таван жилийн турш (1961-1986 он) АНУ-ын Тагнуулын Төв газар болон Холбооны Мөрдөх Товчооны тагнуулаар ажиллажээ. Стратегийн асар чухал мэдээлэл, нууц баримт сэлтийг АНУ-д талд өгч, Зөвлөлтийн олон туршуулыг илчилсэн Д.Поляков хамгийн хачирхалтай нь үүнийхээ төлөө ганц доллар ч аваагүй гэдэг. Түүний тухай КГБ-ын хурандаа В.Черкашины «Тагнуул элсүүлэгч» номноос хэсэгчлэн нийтлэв.

       Энэтхэг дэх ГРУ-гын резидент нь улаа бутарсан царайтай Дмитрий Поляков гэдэг хурандаа байлаа. Тэрээр элчин сайдын байранд бусадтай хамт амьдрах мөртлөө КГБ-ын ажилтнууд болон дипломат албаны хүмүүсээс зайгаа их барина. Ажилдаа эрч хүчтэй хандах Поляков ерөнхийдөө тайван дөлгөөн, сэтгэл хөдлөл багатай хүн ажээ. Би түүнийг хагартлаа уурлаж байхыг ганц удаа л харсан юм.
Д.Поляков гэргийн хамт Кремлийн хүлээн авалт дээр. 1972 он
       Поляков өөрийнхөө орлогчийг Медянник, Шебаршин нартай нөхөрлөхийг нэг их сайшаахгүй агаад КГБ-ын товчлогчид ярьж байгаа зүйлд бодолтой хандахыг анхааруулдаг байв. Гэхдээ биеэ хэрхэн авч явах тухай хурандаагийн зөвлөгөө надад таалагдсан. Болгоомжтой байх тодорхой шалтгаантай эсэхийг би сайн мэдэхгүй байлаа. 1972 онд Поляковтой анх уулзсан тэр үед мань эр аль хэдийнээ арав гаруй жилийн туршид Тагнуулын төв газрын төлөө Бурбон, Холбооны Мөрдөх Товчоонд Тофат нууц нэрээр тагнуул хийж байв.
       1961 онд Нью-Йорк хотод аялж явахдаа Поляков элсүүлэгджээ. Поляковыг урвахад нөлөөлсөн гол шалтгаан нь түүний хүүгийн хувь тавилан байлаа. 1961 онд түүний гурван хүүгийн хамгийн бага нь өвдсөн юм. Хүүгийнхээ амийг аврах хагалгааг Нью-Йоркийн эмнэлэгт хийлгэх зөвшөөрлийг ГРУ-гаас Поляков хүсчээ. Хүсэлтийг нь тэд хүлээн авсангүй. Поляков юу ч хийж чадахгүй байсаар хүүгээ алджээ. Энэ явдлаас хойш тун удалгүй АНУ-ын өндөр албан тушаалын цэргийн офицертэй уулзаж, Холбооны мөрдөх товчоонд элссэн ажээ. Тэр ГРУ-гын нууц ажиллагааны тухай үнэтэй мэдээлэл зэрэг улсын чухал нууцад нэвтрэх боломжтой байлаа. Цөмийн стратеги, хими ба биологийн зэвсгийн судалгаа шинжилгээний ажил, цэргийн төлөвлөлт зэрэг мэдээллийг тэр ил болгожээ. Түүнчлэн танк эсэргүүцэгч пуужин зэрэг Зөвлөлтийн зэвсэглэлүүд, Вьетнамын дайны үеийн Виетконгийн нөхцөл байдал, улс орны удирдагчдад зориулан хэвлэсэн онц чухал нууц төлөвлөгөө болон стратегийг хэлэлцсэн тэмдэглэл зэрэг Улаан Армийн үзэл санааны тухай нэг зуу гаруй нууц бичиг баримтыг АНУ-ын талд дамжуулсан байна.
    1970 оны үеэс Хятад улстай харилцаа муудаж байгааг Поляков мэдээлснээр АНУ-ын Ерөнхийлөгч Ричард Никсон 1972 онд Бээжинд айлчлах түүхэн шийдвэр гаргахад нөлөөлсөн гэдэг. Энэ бол Коммунист Хятадтай нээлттэй харилцах эхний алхмыг хийсэн чухал айлчлал байв. Үүнээс гадна олон тооны тагнуулыг Поляков илчилсэн юм. Түүний өгсөн мэдээллээр бидний талд ажиллаж байсан Британий нэг, Америкийн цэргийн зургаан офицерыг илрүүлжээ.
      Нягтлан бодогчийн хүү Поляков 1921 онд Украйнд төржээ. Тэрээр Пеньковскийтэй адилхан  Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед их бууны офицер байхдаа шагнуулж байв. 1950 онд НҮБ-ын дипломат халхавчаар ажиллахаар Нью-Йорк руу томилогдохоос өмнө тэр Жанжин штабт ажиллаж байлаа. Ажилдаа амжилт гаргасан түүнийг буцаан татаж, ГРУ-ын орлогч резидентээр томилов. Америкчуудын төлөө тагнуул хийж эхэлснээс хойш Поляков Бирм, Энэтхэг улсад ажилласан бөгөөд 1974 онд хошууч генерал цол хүртжээ. 1978 онд сэжиглэгдэж эхлэх хүртэл Поляков Америкийн талд арван найман жилийн турш тагнуулж хийсэн байна.
       1979 онд Нью-Йорк дахь Холбооны Мөрдөх Товчооны ажилтан Оросын талд урваж, Поляковыг АНУ-ын тагнуул гэдгийг мэдэгджээ. Тэрхүү залуу ажилтан бол Роберт Ханссен байв.
Д.Поляковыг баривчлан шоронд хүргэж буй нь. 1986 он
Поляковын тухай Ханссены өгсөн тагнуулын мэдээллийг үгүйсгэх аргагүй байв. 1980 онд ГРУ Делид үүрэг гүйцэтгэж байсан генералыг эргүүлэн татаж, Москвад ажиллуулахаар томилжээ. ГРУ түүнийг шууд баривчлаагүй юм. Хэдийгээр олон эх сурвалж Поляковыг Америкийн тагнуул гэдгийг нотлож байсан ч өндөр тушаалын ажилтнуудын нэг нь урвасан гэдэгт ГРУ итгэхгүй байлаа. Ханссены тагнуулын мэдээг ГРУ дотноор хүлээж авсан юм. Поляковын талаарх мэдээлэл шууд бус нотлох баримт тул албаны хүмүүст мөрдөн байцаалт явуулах хангалттай нотлох баримт дутагдаж байв. Үүнийг манай байгууллагын ажилтны нэр хүндийг унагах Америкчуудын оролдлого гэж Поляковыг дэмжигчид тайлбарлана. Магадгүй байгууллагын нэг албан хаагч нь эх орноосоо урвасан гэмт хэргээр буруутгагдан шүүхээр орохыг ГРУ-гын удирдлага хүсээгүй байх. Харин КГБ энэ хэргийн гадна байсан юм.
Д.Поляков шүүх хурал дээр. 1988. Түүнийг буудан хороожээ.
      Мөрдөн шалгах ажиллагаа түүний мөрөөр орсон гэдгээс эмээсэн генерал Поляков Москвад ирсэн даруйдаа тэтгэвэрт гарч, ГРУ ч мөрдөн байцаалтаа зогсоов. Тэр цагаас хойш Поляков олны анхаарлыг татахгүй байхыг хичээж, эх орондоо ихэнхи цагаа өнгөрөөж байлаа. Түүний стратеги үр дүнгээ өгчээ. 1986 он хүртэл тэр амар тайван амьдарсан бөгөөд энэ удаа түүнийг Алдрич Амес илчилсэн юм.
        1986 оны долдугаар сарын 4-ны баасан гарагт Д.Поляков өөрийн зусландаа амарч байв. Ирэх даваа гарагт тэтгэвэрт гарсан ахмадуудыг хүндэтгэх ёслолын ажиллагаа ГРУ-гын төв байранд болох тул оролцоно уу гэсэн урилга түүнд иржээ. Түүнийг удахгүй баривчлана гэсэн сэжиг төрөх шалтгаан байв. Учир нь түргэн тусламжийн хоёр машин тэдний байшингаас холгүй байнга зогсох болсон нь Поляковыг нууцаар хянаж байгааг харуулах илэрхий шинж тэмдэг байлаа. Даваа гарагт Поляков ГРУ-гын албан байранд ирэв.
      Хаалгаар оронгуут Поляковыг баривчилж, нэгжлэг хийн хувцсыг нь сольж, шоронд хийжээ. Түүнийг 1988 онд Цэргийн шүүхээр оруулж, цаазаар авсан юм. Тэгэхэд тэр 67 настай байв.
     



      
        

Эрх ашгийн тэнцвэр


       Манай урд хөрш Хятадын төрийн бодлогыг тодорхойлсон Коммунист Намын их хурал хуралдлаа. Дэлхий нийт Хятад Улс дараагийн арван жилд ямар бодлогыг явуулахыг ширтэн ажиж байна. Гэвч манай улсад хөршүүд, ялангуяа Хятадын тухай дорвитой судалж буй судлаач нэн цөөхөн буй нь харамсалтай. Уул нь, холын Америкаас хоёр хөрш маань бидэнд илүү нөлөөлөх учиртайсан. Миний бие Хятадын их хурлын тухай сонинд хэвлүүлсэн «Эрх ашгийн тэнцвэр» хэмээх нийтлэлээ блогтоо тавилаа. Уншин соёрх.  

            Гарц хайсан мухардал

Дэлхийн хамгийн хүчирхэг улс төрийн хүчин болох Хятадын Коммунист Намын их хурал өндөрлөлөө. Уг их хурлаар Хятадын шинэ удирдлагыг сонгож, нам – төрийн цогц бодлогыг төгөлдөршүүлэв. Олон улсын харилцаа Хятадаас ихээхэн хамааралтай болж, «дэлхийн төв» Европоос Азид шилжих үйл явц хурдацтай өрнөж буй энэ эринд Хятадын ирээдүйн замналыг тодорхойлох их хурлыг дэлхий нийт анхааралтай ажиглаж байлаа. Ялангуяа манай орны тогтвортой хөгжил гадаад орчноос, тодруулбал Хятадаас шалтгаалдаг учир энэ асуудалд бид цэрвэж хандах ёсгүй.
Гэвч коммунист оронд намын их хурал нь бодит «эрх дарх» бүхий субьект биш, харин удтал далд бэлтгэсэн бодлого, өнгөрсөн хугацаанд хэрэгжүүлсэн ажлын тайлан, нэгэнт төлөвлөгдсөн эрх мэдлийн шилжилтийг олон нийтэд албан ёсоор сонордуулах «үзүүлбэр» төдий байдаг. Тиймээс энэ их хурлыг Хятадын тухай дэвшүүлсэн үй олон таамаглалуудын эцсийн тайлал, ирээдүйн төлөв байдлыг тодорхойлох сэжүүр гэж үзвэл зохилтой.
Төрийн оролцоо давамгайлсан эдийн засаг нь саармагжиж, эрх чөлөөг хязгаарласан нийгэм нь бухимдалд автаж, улс төрийн нөхцөл хурцадсан Хятад орон мухардлыг гэтлэх гарцыг энэ их хурлаар томьёолов. Тэр нь «эдийн засгийн шинэ загвар» болон «шинжлэх ухаанч хөгжлийн үзэл» юм. Уг томьёоллын үндсэн цөм нь хөрөнгө оруулалтыг баримжаалсан эдийн засгаас хэрэглээний эдийн засагт шилжих явдал билээ. Энэхүү эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт нь Дэн сяо-пин-ы бодлого үеэ өнгөрөөснийг нотлож, Хятадын Коммунист Нам дахь консерватив бүлэглэл ялагдаж, Ху жинь-тао, Вэнь жя-бао нарын эдийн засгийн шинэчлэлийн зоримог санаа бүрэн ялсныг харуулж байна.
Өнгөрсөн хугацаанд эдийн засгийн хямрал, нийгмийн зөрчил нь Хятадын тогтвортой байдалд шууд нөлөөлсөн билээ. Хотжил, хүн амын өсөлт нь дотоод хэрэглээг эрчимтэй өсгөж, мөн төрийн хэт оролцоо нь эдийн засгийг хямралд автуулах гол шалтгаан болжээ. Гучин жил ямагт өсөлтийн прогресстэй (10%-аас дээш) байсан Хятадын эдийн засаг энэ онд анх удаа 7.4% болж илт буурав. Мөн онд Дэлхийн банк Хятадын шинжээчидтэй хамтран «2030 он хүртлэх Хятад» гэх нээлттэй илтгэл нийтлэв. Гол утга нь төр эдийн засагт өөрийн хувийг багасгахгүй бол Хятад улсад ноцтой хямрал учрахыг сануулаад энэ нь ДНБ-ны өсөлтийг саармагжуулсан. Учир нь хүнд суртал улсын үйлдвэрүүдийг үр бүтээлтэй удирдахад саад болж, ашиг орлогоороо хувийн компаниудаас хоцорч байна. Хятад дэлхийн зах зээлд ямар байр суурь эзэлдгийг харгалзан үзвэл тус улсад тулгарсан асуудлууд дэлхийн хямралыг цочроож мэднэ гэж дүгнэжээ. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд Хятадын эдийн засгийн 50%-ийг эзэлж байна.
Хятадын эрх баригчид шинэчлэлийг яаравчлан өрнүүлэх болсон хамгийн гол шалтгаан нь ДНБ-ний өсөлт огцом буурсантай холбоотой. Хөгжлийн сонгодог загвар хэмээгддэг Хятадын онцлогтой социализм нь ДНБ-ний тасралтгүй өсөлт, төрийн зохицуулалтад тулгуурладаг бөгөөд энэ өсөлт ганхахад систем нь хурц хямралд автах аюул тулгараад байсан юм.
Удтал дуншсан эдийн засгийн шинэчлэл ийнхүү эрчээ аван хөдөллөө.

Далд улс төр

Хэдийгээр намын их хурал нь тус орны ашиг сонирхол, төрийн бодлогыг ухаж ойлгох үндсэн сэжүүр боловч гагцхүү орчин үеийн Хятадын дотоод улс төрийн түүх л түүнийг илүү гүнзгий тольдон харах шидэт тусгал мөн.
Сүүлийн арав орчим жил буюу Ху жинь-тао-гын засаглалын үед Хятадын улс төр нь гаднаа ихэд аядуу, нэгдмэл шинжийг агуулж байсан ч үнэндээ намын доторхи хүчирхэг бүлэглэлүүд ширүүн тэмцэлдэж, энэ тэмцэлд хутгалдсан олон хүний улс төрийн хувь заяа гунигтай төгссөн билээ. Хөшигний ард өрнөсөн нууц тэмцлүүд элдэв нэр хаяг, шалтаг шалтгаанаар халхавчилсан халаа сэлгээ, шийтгэл зэмлэлээр илэрч байв. Орчин үеийн Хятадын дотоод улс төрийг товч дүгнэе гэвэл «уушгинд гал дүрэлзэвч утаагаа хамраараа эс гаргана» гэх цэцэн үгтэй зүйрлэж болох юм.   
Хятадын улс төрд эрх ашиг, үзэл бодол, үүсэл гарлаараа нэгдсэн гурван бүлэглэл бий. Тэдгээр нь үе дамжсан элит удирдагчид болох «Тайж нарын бүлэглэл», орон нутгийн намын дарга нар, бизнесменүүдийн дэмжлэгийг хүлээдэг «Шанхайн бүлэглэл», өөртөө итгэлтэй, либерал үзэлтэй залуу улс төрчдийн найдлагаа тавьдаг «Коммунист залуучуудын эвлэлийн бүлэглэл» юм. 1992 оноос эхлэн энэ гурван бүлэглэл Хятадын төрийг эрхийг ээлжлэн барьж ирэв. Эдгээр бүлэглэлүүдийн үүсэл, төлөвшил нь орчин цагийн Хятадын түүхэн хөгжлийн замналыг эрхгүй санагдуулдаг.
1978 онд эдийн засгийн шинэчлэл эхлэхэд уг нүсэр зорилтыг гардан удирдах учиртай мужийн дарга нарын эрх мэдэл нэмэгдэж, аажмаар нэн хүчирхэг бүлэглэл болж хувирав. Тэднийг Шанхай мужийн намын хорооны дарга Жян зэ-минь толгойлж, тэрээр 1992 онд төрийн эрхэнд гарснаар тэдний хорь орчим жилийн дархлагдсан ноёрхол эхэлжээ. Тэд «эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлж, дэлхийн зах зээлд ноёлох, ДНБ-ыг нэмэх, мөн эдийн засаг, улс төрийн хяналтыг хувь хүний эрх чөлөөг хязгаарлах замаар төрд төвлөрүүлэх бодлогыг» эрс хатуу дэмждэг. Энэ нь өдгөө хүртэл үргэлжилж буй Хятадын өнгө төрх билээ.  
Нийгэм залуужихын хэрээр 73 сая гишүүнтэй «Коммунист залуучуудын эвлэл»-ийн нэр нөлөө улс төрд жин дарах болж, Хятадын Коммунист Намтай (82 сая гишүүнтэй) эн зэрэгцэж эхлэв. Чухам тэр үед Залуучуудын эвлэлийн угшилтай идэрхэн улс төрчид (Ху жинь-тао, Вэнь жя-бао) дээд удирдлагад дэвшин тодорч, улмаар 2002 онд төрийн эрхэнд гарчээ. Дэн Сяо-пин-ы бодлого үеэ өнгөрөөж, ээдрээтэй мухардлууд тулгамдаж эхлэхэд гарц хайн ядалдсан тэд «улс төрийн шинэчлэлийг зарлаж, эдийн засгийн хэт өсөлтийг саармагжуулж, баян ядуугийн ялгааг арилгаж, нийгмийн хамгааллыг сайжруулах» бодлогыг дэмжих болсон юм. Гэвч 2002-2012 оны үед Хятадын улс төрд Шанхайн бүлэглэлийн нөлөөлөл хүчтэй байсан учир аргагүй азнахад хүрчээ.
1989 оны Тянь ань мэнь талбайн бослого болон социалист системийн уналтын дараа хашир, сэжигч намын ахмад удирдагчид өөрийн үр, хөвгүүд болон шалгарсан үнэнч коммунистуудын хүүхдүүдийг төрийн дээд албанд итгэмжлэн дэвшүүлснээр үе дамжсан элит давхарга «Тайж нарын бүлэглэл» үүсэв. Бослого, уналтанд цочирдсон ахмад хувьсгалчид чухам үр удам нь л эцэг өвгөдийнхөө үзэл бодлоос эс няцаж, үйл хэргийг нь тууштай өвлөн үргэлжлүүлнэ гэж санажээ. Парламентын орлогч дарга нар болох Бо И-бо, Ши жүн-шүнь, Чэнь-и нарын хөвгүүд болох Бо ши-лай, Ши жинь-пин, Чэнь-соу, Дэд ерөнхий сайд Яао и-линь-ы хүргэн Ван чи-шань болон нийт гурван зуу гаруй элит улс төрчид энэ бүлэглэлд багтдаг билээ. Тэд үзэл бодол, зорилго тэмүүллээрээ «Шанхайн бүлэглэл»-тэй нэн ойр.
13 жил төр барьсан Жян зэ-минь болон түүний баг 2002 онд тэтгэвэрт гарч, залуу лидер Ху жинь-тао, Вэнь жя-бао нар тэднийг залгамжлав. Гэвч шинэ удирдлагын есөн гишүүний долоо нь «Шанхайн бүлэглэл»-ийн төлөөлөл, мөн Жян зэ-минь цэргийн эрхийг атгасаар байсан нь Ху жинь-тао-г «өргөмжит удирдагч» болгоход хүргэжээ. Харин хоёр жилийн дараа Ху жинь-тао хууль ёсоор зэвсэгт хүчнийг захирах болж, зоримог, шийдэмгий зан чанар нь ажил хэрэгт нь тодрон илэрч эхэлсэн юм. Тэрээр 2007 онд намын ээлжит их хурлын өмнө Жян зэ-минь-ий «Шанхайн бүлэглэл»-ийн эсрэг дайралт хийв. Синьхуа агентлаг «намын доторхи элдэв бүлэглэлтэй хатуу тэмцэхийг» уриалсан нь мэдээж намын дарга Ху жинь-тао-гын байр суурь хэмээн ойлгогджээ. Удалгүй Шанхай мужийн намын дарга Чэнь лян-юй-г авилгалын хэргээр баривчилж, уг дуулианыг улам дэвэргэж, улмаар намын дараачийн удирдагч гэгдэж байсан Зэн чин-хуныг тэтгэвэрт нь гаргаснаар ээлжит цохилтууд хийгджээ. 2007 онд ХКН-ын 17-р их хурлаар Ху жинь-тао-гын залгамжлагч тодрох ёстой байсан. Судлаачид тухайн үед олон хүнийг таамаглаж байсан хэдий ч их хурлын сүүлчийн өдөр бүгд няцаагдав. Их хурлаар хэний ч таамаглаагүй Шанхай мужийн намын дарга Ши жинь-пин-ийг Ху жинь-тао-гын залгамжлагчаар тодруулж, БНХАУ-ын дэд ерөнхийлөгчөөр сонгожээ. Тэгэхэд албан бус зарим эх сурвалж «Ху жинь-тао залгамжлагчаараа өөрийн фракцын төлөөлөл болох Коммунист Залуучуудын Эвлэлийн дарга Ли Кэ-чяныг тодруулахаар оролдсон ч цохилтонд балмагдсан Жян Зэ-минь зэрэг хуучин удирдагчид Төв Хорооны ихэнхи хувийг эзэлдэг орон нутгийн намын дарга нарын хүчинд дулдуйдан түүнд саад хийлээ» гэж таамагласан нь үнэнд дөхөх болов уу. Ху жинь-тао Ли-кэ-чян-ыг залгамжлагчаа болгож чадаагүй ч гэсэн дэд ерөнхий сайдаар томилж, өдгөө Ли Кэ-чян Хятадын Ерөнхий сайдаар сонгогдох гэж буй билээ. 
Нэр төртэй ахмад хувьсгалчын хүү, Ардын чөлөөлөх армийн офицер, орон нутгийн намын нөлөө бүхий зүтгэлтэн, танил талын итгэлцэл, бизнесийн хүрээний найдлагыг биедээ татдаг Ши жинь-пин эцэстээ «Шанхайн бүлэглэл», «Тайж нарын бүлэглэл», зэвсэгт хүчин, орон нутгийн намын дарга нарын дэмжлэгээр Ху жинь-тао-гын залгамжлагчаар тодорсон юм. Далд өрнөсөн «Шанхайн бүлэглэл» болон «Коммунист Залуучуудын эвлэлийн бүлэглэл»-ийн хурц ширүүн өрсөлдөөн тэнцлээр өрнөж, харилцан буулт хийснээр өндөрлөжээ.

          Угтах ирээдүйд юу хүлээнэ вэ?

Өнгөрсөн таван жилд дээрхи хоёр бүлэглэл эдийн засгийг удирдан хөтлөх арга барилын талаар сүрхий зөрчилдөв. Залуу улс төрч Бо ши-лай Чунчин хотыг удирдахдаа хяналтыг чангатгаж, төрийн оролцоог эрс нэмэгдүүлж, субботникийн зарчмаар иргэдийг залж, статизмын бодлого одоо ч хуучраагүйг амьдрал дээр нотлохыг хичээсэн нь «Шанхайн бүлэглэл»-ийн үзэл бодлын биет загвар болжээ. Үүний эсрэг Ху жинь-тао, Вэнь жя-бао нар өөрсдийн үзэл баримтлалыг тусгаж, харьцангуй либерал, иргэний оролцоо, хяналтыг нэмэгдүүлсэн, намаас илүү төрийн байгууллагад эрх дарх олгосон, ил тод байдлыг чухалчилсан туршилтыг Өмнөд Хятадын Гуандун мужид хийж, тус мужийн намын дарга Ван ян-аар гардан удирдуулжээ. Тэс өөр үзэл баримтлал бүхий хоёр туршилтын бүс нутгийн ялгаа хэдхэн жилд улам холдож, Гуандун муж илт ялгаран хөгжив. Үүнд зарим дэвсгэр нөхцөл, инерц, газар зүйн байршил ч бас нөлөөлсөн юм.
Бо ши-лай бол өнөө цагт Хятадад тийм ч олон тохиохгүй хатуу коммунист, Маоист улс төрч гэдгээ ажил хэрэгтээ нотлон харуулсан байдаг. Тэрээр Чунчин хотын телевизүүдээр зар сурталчилгаа явуулахыг хориглож, оронд нь Соёлын хувьсгалын үеийн дуу, шүлэг нэвтрүүлж, Мао Зэ-дун-ы афоризмуудыг иргэдэд мессежээр түгээж, оюутнууд, төрийн албан хаагчдыг тосгонд амьдрал судлуулахаар илгээж байв. Харин Ван ян Гуандун мужаар аялан иргэдэд ардчилалыг ухуулж, Ду-дань хотод анхны чөлөөт сонгуулийг туршилтын журмаар явуулахад жаран мянган оршин суугч саналаа өгчээ.
 Өнгөрөгч оны сүүлчээс эхлэн «Коммунист Залуучуудын Эвлэлийн бүлэглэл» Бо ши-лай-н эсрэг дайралт хийж эхэлжээ. Ерөнхий сайд Вэнь жя-бао түүнд таагүй ханддагаа огт нуулгүй, «тэр (Бо ши-лай) Соёлын хувьсгалын айдсыг дахин сэргээв» гэж шүүмжилсэн бөгөөд Чунчин хотод орон нутгийн намын байгууллагын хэт хатуу захиргаадалтыг эсэргүүцсэн иргэдийн бослого, тэмцэл улам ширүүсч, төд удалгүй «Ван ли жүнь-ий хэрэг явдал» хийгээд «Гу кай-лай-н дуулиан» дэгдэн Бо ши-лай-г албанаас нь чөлөөлжээ. Улс төрийн хатуу тоглоомд ялагдсан Бо ши-лай-н улс төрийн хувь заяа гунигтай төгссөнийг бүгд мэдэх билээ.
2012 оны арван нэгдүгээр сарын 15-нд ХКН-ын 18-р их хурлаас сонгогдсон Төв Хорооны анхдугаар бүгд хурлаар дээд удирдлагын долоон гишүүнийг сонгов. Үүнээс дөрөв нь «Тайж нарын бүлэглэл», харин гурав нь «Коммунист Залуучуудын Эвлэлийн бүлэглэл»-ийн төлөөлөл бөгөөд Ши жинь-пин, Ли Кэ-чян нараас бусад нь 65-67 настай ахимаг улс төрчид ажээ. Тэдний явуулах бодлого нь эрс тэс биш, харин чамбай дэнсэлсэн, нэн хашир, тэнцвэртэй шинжийг агуулах бололтой гэж шинжээчид үзэж байна. Уг таамаглал нь тухайн удирдагчдын хувийн зан төрх, туулсан амьдрал, үзэл баримтлалд тулгуурласан нь мэдээж.
Ерөнхийлөгч Ху жинь-тао уламжлал ёсоор цэргийн эрхийг атгаж, дээд удирдлага дахь өөрийн фракцын төлөөллөөр дамжуулан нэр нөлөөгөө хадгалах бололтой гэж олон хүн таамагласан хэдий ч тэрээр Ши жинь-пинд бүх эрх дархаа шилжүүллээ. Ху жинь-тао 2002 онд намын дарга болсон боловч хуучин удирдагч Жян зэ-минь зэвсэгт хүчнийг үргэлжлэн удирдаж байсан нь тэдний бодлого өөр байсантай холбоотой. Харин өдгөө Ху жинь-тао нам, төр, цэргийн бүх эрхийг шинэ удирдагч Ши жинь-пинд шилжүүлсэн нь үзэл баримтлал нь нэгэн цэгт огтлолцож, түүнд бүрэн итгэл хүлээлгэснээр тайлбарлаж болох юм.    
Ши жинь-пин ойрын жилүүдэд бие даасан шийдэмгий бодлого явуулах бодит боломж, таатай орчин, улс төрийн нөхцөл тун эевэргүү байна. Ху жинь-тао, Вэнь жя-бао нар «шинэчлэл»-ийг улс төр, эдийн засгийн цогц утгаар ойлгож байсан бол шинэ удирдагчид нь зөвхөн эдийн засгийн хүрээгээр хязгаарлах төлөвтэй байна.
Хятад улс гадаад болон дотоод орчны нөлөөллөөс улбаалж, эдийн засгийн саармагжилд автав. Гэвч төрийн шинэ бодлого хэмээн чухалчлагдсан «эдийн засгийн шинэ загвар» нь алс хэтдээ хямралыг даван туулах, тогтвортой хөгжлийг буй болгох урьдач нөхцөл нь болж байгаа билээ.
Хүн ам сийрэг, бусдад нөлөөлөх чадавхи сул манай орны эдийн засаг аугаа их хоёр хөршөөс бүрэн хамааралтай (гадаад худалдааны 56%, нүүрсний экспортын 94% Хятадаас хамаардаг) тул тэдгээр оронд үүссэн хүчит салхи бидэнд давалгаа болохыг үгүйсгэхгүй. Гэвч ойрын жилүүдэд тийм ноцтой төлөв ажиглагдахгүй байна. Учир нь Хятадын (хөрөнгө оруулалтыг баримжаалсан) эдийн засаг саармагжсан боловч хэрэглээ нь эрчимтэй өссөн. Энэ жилийн хэрэглээний үзүүлэлт нь 2002 оноос хойш анх удаа хөрөнгө оруулалтын салбарын статистикаас давсан болохыг шинжээчид онцолжээ. Гэхдээ Монгол Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн болох ашигт малтмалын үнэ дэлхийн зах зээл дээр хэрхэн хэлбэлзэхээс олон зүйл шалтгаалах билээ.
Бага жижиг орны гадаад эдийн засгийн бодлого нь үндэсний хувь заяаны залуур болдог. Монгол Хятадын харилцаа нь гүнзгий шинж чанартай боловч агуулга муутай. Хятадын талаар баримтлах нэгдсэн бодлого, асуудлыг далайцтай шийдэх механизм, төрийн бүтэц үгүйлэгдэж буйг судлаач, шинжээчид ахин дахин хэлсээр иржээ. Түүнчлэн Монгол дахь үндсэрхэг үзлийн хэт дэврүүн номлол нь хоёр орны харилцаанд аймшигтай жавар болж байна.   
Хятад Улс урьдын идэвхитэй бодлогоос түр татгалзаж, эдийн засгийн бүтцийн шилжилт хийхэд анхаарч эхэллээ. Гэхдээ үүнийг «Хятад балмагдан доройтсон хэрэг огт биш. Харин дараагийн агуу зорилгодоо төвлөрч байна» гэж дүгнэвэл зохимжтой болов уу. 














Tuesday, November 20, 2012

Оросын Гадаад тагнуулын албаны дарга «амиа хорлов».

    2012 оны 3 дугаар сарын 31-ны жихүүн үдэш....Тэр өдөр хичээл ордоггүй тул гэртээ ТВ-ийн суваг сольж суутал BBC агентлаг «Оросын тагнуулын төв байгууллага болох КГБ-ын сүүлчийн дарга, дэслэгч генерал Леонид Шебаршин далан долоон насандаа өөрийгөө буудаж, амиа егүүтгэв» гэх товч мэдээ явав. Надад огтоос хамаагүй, алсад зүүд зэрэглээ мэт орших тэр тагнуулчын үхэл яагаад ч юм харуусал, аягүйцлийг зэрвэс төрүүлсэн юм. 
    Цэмцгэр, нягт хичээнгүй зан, өргөн мэдлэг, сэтгэл хөдлөлөө дотроо барьж чаддаг чанар, дөлгөөхөн төрх нь тв-ийн дэлгэцээр нэвтрүүлэх түүний хөрөг зурагнаас тод төсөөлөгдөнө. Үл ойлгогдох шалтгаанаар амиа егүүтгэсэн Оросын тагнуулчийн үхэл намайг түүний тухай илүү ихийг мэдэх хүсэлд автуулж билээ.


    ...Москвагийн Олон Улсын харилцааны сургуулийн төгсөгч Л.Шебаршин 1958 онд Пакистан дахь Оросын Элчин сайдын яаманд томилогдож, дөрвөн жил ажиллажээ. Ойрх Дорнодын хямралт нөхцөл байдлын тухай гүн гүнзгий дүн шинжилгээ хийдэг түүнийг Оросын тагнуулын байгууллага - КГБ анхааралдаа авсан байна. 1962 онд тэрээр КГБ-ын Гадаад тагнуулын газрын ажилтан болж, Пакистанд дахин дипломат ажилтны халхавчаар ажиллах болов. 
        1965 онд Пакистан - Энэтхэгийн дайн өрнөхөд Зөвлөлт Холбоот Улс зуучлагчийн үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. Уг зуучлалд КГБ ихээхэн анхаарал хандуулж, Л.Шебаршин тавигдсан зорилтыг чадамгай биелүүлжээ. Тэрээр дахин долоон жилийг Пакистанд өнгөрүүлсэн бөгөөд харин 1972 онд түүнийг Энэтхэгт КГБ-ын туршуулын сүлжээг удирдах резидентээр томилсон ажээ. 1977 оны дөрөвдүгээр сард Шебаршины Энэтхэгт ажиллах томилолтын хугацаа дуусч, нөхцөл байдал илэрхий хурцадсан Иранд ажиллах тушаал авчээ. Туршуулын мэдээллийг үндэслэн КГБ Иранд хувьсгал гарч, хаант засаг нуран унах болно гэж дүгнэлт хийв. Тэгээд Иранд хувьсгалт хүчнийг дэмжин төрийн эрхэнд гаргаж, ЗХУ-ын холбоотон болгохоор ихэд чармайжээ. Уг чармайлтыг биелүүлэхэд Л.Шебаршины үүрэг оршиж байлаа. Гэвч 1979 оны өвөл шашны тэргүүн Аятолла Хомейни засгийн эрхэнд гарч, Иран Улс нь АНУ-ын гол холбоотон болсноор КГБ-ын төлөвлөгөө нуран унажээ. Л.Шебаршины туслах нь АНУ-ын талд урваж, бүх нууц мэдээллийг задлав. Ираны Тагнуулын газарт баривчлагдах аюул тулгарсан Л.Шебаршин Английн дипломатчийн дүрээр халхавчилж, Туркт нууцаар зугтан улмаар Москвад эргэн иржээ. 

Л.Шебаршин 1979 оны 12 дугаар сард Афганистанд төрийн эргэлт зохион байгуулжээ. Уг нууц ажиллагааг "Шторм-333" гэдэг. Л.Шебаршины удирдлагаар Оросын тагнуулын тусгай алба болох Альфа, Вымпель бүлгүүд уг ажиллагааг гүйцэтгэсэн билээ. 1979 оны 12 дугаар сарын 27-ны цас бударсан намуухан шөнө Оросын тусгай албаны 500 гаруй цэрэг Афганистан цэргийн дүрэмт хувцас өмч зүсээ хувилган, Ерөнхийлөгчийнх нь ордныг дайран эзэлж, Афганистаны ерөнхийлөгч Х.Амин болон түүний арван нэгэн настай хүүг нь өргөөнд нь буудан хороосон байна. Уг ажиллагааг гүйцэтгэхэд Оросын талаас 19-хөн хүн алагдсан бол Ерөнхийлөгчийн ордныг хамгаалдаг 200 Афганистан цэрэг алагджээ. Афганистаны Ерөнхийлөгчөөр Оросын талыг илт баримтлагч Б.Кармаль сонгогдож, ажиллагаа амжилттай төгсөв.
      Нэн чухал үүрэг гүйцэтгэж, гавьяа байгуулсан Л.Шебаршин дэслэгч генерал цолоор шагнагдаж, Оросын Гадаад тагнуулын албаны даргаар томилогджээ. Тэрээр Ойрх Дорнод, Африк, Зүүн-Өмнөд Азид хэд хэдэн төрийн эргэлт, тусгай ажиллагаа явуулсан байна. Л.Шебаршин үнэхээр суу билигт тагнуулч байжээ.
      1991 оны 8 дугаар сард Зөвлөлт Холбоот Улсыг аврах төрийн эргэлт болж, уг өдрүүдэд Л.Шебаршин Тагнуулын газрыг даргалж байв. Удалгүй тэр тэтгэвэртээ гарч, хорь гаруй жил амар жимэр аж төржээ.
      2012 оны 3 дугаар сарын 30-нд Л.Шебаршин гэртээ өөрийгөө буудаж, амиа хорлосныг  олжээ. ОХУ-ын Дотоод хэргийн яам, Холбооны Аюулгүй байдлын албаны хамтарсан комисс түүний үхлийн шалтгааныг удтал шалгаад эцэслэн тогтоож чадаагүй өдийг хүрэв.
      Л.Шебаршины бичсэн нийтлэл, ном, дурсамжийг нь уншихад аливаа асуудлыг задлан шинжлэх хурц ухаан, олон улсын болон өөр улс орны байдлын тухай маш гүнзгий, алс хэтийг харсан анализ хийж, бодит таамаглал дэвшүүлсэн байдаг. Энэ бүхнийг харж, гайхан биширч суухад "Дипломатчийн чадвар бол ард түмэнд заяагдсан асар их хувь тавилан" гэх цэцэн үгийг өөрийн эрхгүй санадаг юм. 
      Түүний цэмцгэр, даруу төлөв, зарчимч төрх, өв тэгш эрдэм мэдлэгийг үнэхээр даган дууриахгүй байхын аргагүй.

                                                                                                                      Ч.Содбилэг. 01.04.2012 он

Монголчууд Хятадыг «бүтээсэн нь»

      Ази тив «дэлхийн төв» болон хувирч байна. Мэдээж энэ бол шилжилт, алгуур өөрчлөгдөх хувьсал, гэхдээ эсрэг тэсрэг зүйл биш, харин нэг арга барилыг нөгөөтэй нь хослуулж буй хэрэг. Бид хувьсан өөрчлөгдөж буй улс төр, эдийн засгийн нөхцөл, олон улсын байдалд зохицон орших нь  тусгаар тогтнолын баталгаа мөн. Үүний тулд өнөөгийн улс орнуудын уг сурвалж болох «иргэншлийн» түүхийг сөхөн үзэх шаардлагатай. Яг ийм шалтгаанаар миний бие «Монголчууд Хятадыг бүтээсэн нь» хэмээх нийтлэл бичсэн нь «Улс төрийн тойм» сонины 2012 оны 9 дүгээр сарын 14-ны дугаарт хэвлэгдсэн билээ.

     I. Мянган жил өнгөрөхөд Хятадын эдийн засаг мухардалд орлоо.

     Америкийн суут дипломатч Д.Хилл «Ирээдүйг зөгнөхөд иргэншлийн түүхээс өөр хөтөч үгүй. Түүнээс бид орчин үеийн үйл ажиллагааныхаа томьёог шавхан гаргаж авдаг юм» гэж тодотгон хэлж байхдаа «улс орныг ойлгох амин сүнс нь соёл иргэншил» хэмээх санааг онцлон илэрхийлжээ. Түүхийн явцад бүрэлдэн төлөвшсөн соёл иргэншлийг үүсэл - хөгжил - уналтынх нь үед соргогоор ажиглаж, анхааралтай судлах нь тухайн орны нууцлаг мөн чанарт нэвтрэх хийгээд уламжлалт харилцаагаа тодорхойлоход хөшүүрэг болдог билээ. Ямагт давамгайлах зөнтэй хоёр их гүрний дунд хавчигдан орших Монголчууд бидний хөршүүдтэйгээ зохицож нийцэх харилцаа нь айдас - найрамдал, үзэн ядалт - найрамдалд тогтож ирсэн гэвэл хэтрүүлэг болохгүй биз.
       Эртний хүй нэгдлийн газар эзэмших системийг Хятадад МЭӨ II зууны үед халжээ. Нийгэм газар эзэмшигчид ба тариачид гэх хоёр давхаргад хуваагдаж, тариачдын бүтээсэн баялгийг газар эзэмшигчид татварлан авах болов. Тэгш бус байдлын ялгаа холдох тусам жам ёсоор бослого тэмцэл гаарч эхэлжээ. Хятадад ээлжлэн оршиж байсан эзэнт улсуудын  хөгжил, мөхлийн үндсэн шалтгаан нь ард түмнийг тэжээх гол хоол болох тариалан байжээ. Тэд газрын шим, тариачны хүчийг дайчлах замаар л эдийн засгийг хөгжүүлж иржээ.  
     XIII-XIV зууны үед Монголчууд зуу орчим жил Хятадыг нэгтгэн захирснаар - мэдээж Монголын эзэнт гүрэнд харьяалагдаж байсан адил бус ард түмнүүдийн нөлөөгөөр - Хятадын иргэншил бусад соёл иргэншилтэй сүлэлдэн «охь тансаг иргэншил» буй болох хувьсан өөрчлөлт явагджээ. Өнөөгийн Хятадын эдийн засгийн нэгдсэн хөгжил угтаа Хубилай хааны хэрэгжүүлсэн цогц бодлогоос эхтэй. 
      Хятадад анх иргэншил үүссэн тэр цаг үеэс XIII зууны эцэс хүртэл Хятад орон улс төр, байгаль, цаг уурын нөхцөл байдлаас шалтгаалан «Өмнөд Хятад», «Умард Хятад» гэж хоёр хуваагджээ. Газар тариалан эрхлэхэд туйлын тохиромжтой өмнөд нутагт жинхэнэ хятад үндэстэн оршин амьдарч байсан бол эрс тэс уур амьсгалтай умард Хятадад голчлон нүүдэлчид ба тэдэнтэй цус холилдсон эрлийз хятадууд аж төрж байлаа. Өмнөд нутгийн Хятад хүн жижиг биетэй, зальтай, урт шар шүдтэй, шаравтар царайтай, загас, ногоо түлхүү хэрэглэдэг. Харин Умардын Хятад хүн том бахим биетэй, цагаан шүдтэй, бяр их, мах голчилж иддэг нь хэдэн мянганы турш эрхэлж байсан аж ахуй ба байгаль цаг уураас шалтгаалан хувьссан эволюци юм. 
     Монголчууд 1279 онд Хятад орныг нэгтгэн захирах хүртэл бүс нутгийн энэ хуваагдал эрчимтэй үргэлжилсээр байлаа. Умард Хятадын нутагт Хятад, Тоба, төвд, Тангуд, Хятан, Монгол, Зүрчид, Солонгос үндэстэн аж төрж байхад өмнөдөд жинхэнэ Хятадын Тан, Сүн улс оршиж байлаа. Энэхүү хуваагдмал байдал нь зөвхөн улс төр, хүн ам төдийгүй эдийн засгийн хөгжлийг ч саланги хуваагдмал байдалд оруулжээ. Иймээс МЭӨ үеэс XIII зуун хүртэлх Хятад орныг зөвхөн Хөх мөрнөөс цаашхи газар нутагт хамруулан үзвэл зохилтой.
     Тэр үед Өмнөд Хятад эдийн засгийн хөгжлөөрөө Умардаас илт давуу байв. Дэлхийн худалдааны голомт - Араб, Европ тивийн худалдаачид Өмнөд Хятадтай усан замаар, харин далайд гарцгүй Умард Хятадтай Торгоны замаар бараа таваараа зөөвөрлөн авчирч, худалдаж байжээ. Усан замын тээвэр нь цаг хугацаа, зардал хэмнэж байсан бол Торгоны замаар аялах нь дээрэмчдэд олзлогдох, хязгааргүй уудам элсэн цөлд олон сар аялах, төөрөх, бараа таваар үнэ цэнээ алдах эрсдэл дагуулж байлаа.
     Ашиг хонжоо хайгч худалдаачид мэдээж усан замаар Өмнөдтэй хийх худалдааг илүүд үзсэн юм. Тиймээс Өмнөд Хятадын нутагт үе залган оршсон эзэнт улсууд усан замын гол боомт - Ханжөү хотод төвлөн нийсэллэдэг байв. Мөн энд цаг агаар зөөлөн дулаавтар тул газар тариалан нэн хурдацтай хөгжжээ. ийнхүү түгжигдмэл Умард Хятад эдийн засгийн хоцрогдсон бүс нутаг болж хувирсан төдийгүй хил залган орших нүүдэлчин аймгуудын байнгын довтолгоонд өртөж, улс төр - эдийн засгийн гүн хямралд автжээ.
   1279 онд Хубилай хаан өмнөд, умард Хятадыг бүрэн эзэлж, нэгтгэн захирах боллоо. Тэрээр асар уудам эзэнт гүрний хөгжлийг нэгэн хэмд оруулахыг хүсч байлаа. Гэвч хэрхэх тухай удтал мухардсны эцэст гарцыг олжээ.
   II. Эзэн хаан гурван чиглэл бүхий цогц бодлого хэрэгжүүлэв.

     Эхлээд Умард Хятадад нийслэл хот байгуулж, засаг захиргааны төв болгов. Ингэснээр Өмнөд Хятадыг Умардаас захирах боломжтой болжээ. Дараа нь Өмнөд Хятадын эдийн засгийн төв - далайн боомт Ханжөү хотоос засаг захиргааны төв - Бээжин хүртэл эгц шулуун усан суваг байгуулах зарлиг буулгажээ. Чухам энэ усан суваг л хоёр бүс нутгийн хөгжлийн ялгааг арилгах ёстой байлаа. Хэдэн мянган км үргэлжилсэн усан суваг барих ажил хорь гаруй жил (1279-1300 он) сунжран үргэлжилж, асар их хөрөнгө, олон хүний амиар бүтжээ. 
      Усан суваг Ханжөү хотоос эхэлж, Жэ-жян, Хуа-ань мужийг дайран шууд Бээжин хотод хүрнэ. Усан сувгаар аялах замд худалдаачид ачаа бараагаа буулгаж, түр хадгалах, арилжихад зориулж нэгэн жижиг хот байгуулсан нь өдгөө Азид хөгжлөөрөө тэргүүлж буй Тяньжин хот билээ. Хотыг «Тэнгэрийн гарам» буюу «Тяньжин» хэмээн нэрийдсэн нь урт усан сувгийн гарам болж, тэнгэрийн нийслэл Бээжин хотын наана оршдог хэмээх гүн утга агуулжээ. 
     Засаг захиргааны төв Ханжөү хотоос Бээжинд шилжснээр усан замаар ирэх харийн худалдаачид нийслэл Бээжинд заавал очих шаардлагатай болсон нь мэдээж. Усан суваг баригдаж дуусахад энэ нь албадлага биш, харин ашиг сонирхол болж хувирав. Эрэлт хаана төвлөрнө, тэнд худалдаачид очих нь жам хойно. Өдөр шөнөгүй бараа зөөх усан сувгийн дагууд арилжааны жижиг суурин олноор байгуулагдсан нь өнөөдөр Хятадын эдийн засгийн томоохон районууд болон хөгжжээ. Ийнхүү Хубилай хаан асар их зардал, тэвчээр зааж усан суваг байгуулснаар өмнөд, умард Хятадын хөгжлийн нэгэн гольдролд оруулж чадсан бөгөөд нэгэн захиргаанд удтал барьснаар Өмнөд, Умард Хятадуудыг антропологийн хувьд бараг ижилсүүлж чаджээ.
      1368 онд Юань улс мөхөж, Монголчууд тал нутагтаа эргэн ирэхэд Хятадын шинэ эрх баригчид нийслэл хотоо өмнөд нутагт шилжүүлэхээр хоёронтоо оролдсон ч тун удалгүй умардын Бээжинд эргэн нийсэллэж байсан, мөн одоо ч Хятад улс энд төвлөсөөр буй нь эдийн засгийн хөгжлийг өмнөөс умард руу татаж, адил тэгш гольдрилд оруулах бодлого, аль эсвэл түүхийн явцад бий болсон зах зээлийн зайлшгүй шаардлага байж болох юм. Хэрэв тэд өмнөд нутагт төвлөн суувал умард Хятад эзгүйдэн хоцрогдох нь зайлшгүй байсан хэрэг.
     Эцэст нь Хубилай хаан газар тариаланг эрчимтэй хөгжүүлэхийг оролдож байв. Тэрээр улс орны тогтвортой хөгжлийг газар тариалангаар хангаж болно хэмээн үздэг байсан бөгөөд үүнийгээ «Төр гүрэн хэмээгч ард иргэдээс үндэс болгомой. Ард иргэд хэмээгч өмсөх идэхээс үндэс болгомой. Өмсөж идэх хэмээгч газар тариалангаар үндэс болгомой» гэх өвөрмөц философоор илэрхийлж байлаа. Тэгээд тариачдад ашигтай, тэдний урмыг сэргээх зорилгоор татвараас түр чөлөөлж, тариалан эрхлэх технологийг шинэчилж, урчууд эрдэмтдээр шинэ багаж зэвсэг зохиолгож байв.
      Хубилай хааны явуулсан цогц бодлогын үр дүнд Хятадын эдийн засаг үзэгдээгүй хурдацтай хөгжжээ. Ордны бичээч түшмэл Яао-суй «Улс гүрний түгшин санаашрах зовлон өнөд арилав» хэмээн бахдан бичиж байв. Хятад орон таван мянган жилийн иргэншлийн түүхэндээ энэ мэт нэгдэж хөгжсөн тохиолдол огт үгүй бөгөөд энэ утгаар авч үзвэл Монголчууд Хятадын иргэншилд гүнзгий ул мөрөө үлдээж, нэн аугаа зорилтыг шийдвэрлэж чаджээ.
   Мин улс, Чин улсын үед тариаланд суурилсан иргэншлийн ач холбогдол өчүүхэн ч багассангүй, харин ч эдийн засгийн хөгжил нь газар тариалангаас улам их хамааралтай болж байв. Яг энэ үед Европт үйлдвэржүүлэлтийн эрин эхэлж, нийгмийн хувьсал, өөрчлөлт нь Өрнөдөд феодализмыг газар тариалантай хамт шахан зайлуулж эхлэв.
      ХХ зууны дунд үе хүртэл Хятад дан тариалангийн иргэншлийн орон хэвээр байлаа. 1949 онд Хятад коммунист орон болсноор төрийн оролцоо голлох социалист эдийн засгийн бодлого хэрэгжиж эхлэв. Гэхдээ 1978 он хүртэл Хятад улс нь зөв бодлого хэрэгжүүлэх гарцаа эрэлхийлсэн эдийн засгийн туршилтын бүс нутаг болоод байжээ.

                                                                                                 Үргэлжлэл бий.

Friday, November 16, 2012

Цагийн дуудлагаар тодорсон эх оронч


     Социалист Монголын сүүл үеийн удирдагчдын нэг Ц.Намсрайн гэргий Т.Алтаншагай эгчтэй би 2010 оны намар уулзсан юм. Түүнийг эр нөхрөө дурсан ярихад надад тэдний хамтын амьдрал болоод улс орны туулж өнгөрүүлсэн ээдрээт цаг үе төсөөлөгдөн тодорч билээ. Сэтгэлдээ тэрхүү зоримог удирдагчийн талаар нийтлэл бичих хүсэл тээсээр эцэстээ "Улс төрийн тойм" сонины 2012 оны 10-р сарын 19-ны №199 (0668) дугаар уг нийтлэлийг хэвлүүлсэн юм.



          1980-1990-ээд оны Монголын удирдлагад хамгийн залуу бөгөөд өөрчлөлт шинэчлэлийн бодлогыг шийдэмгий дэмжигч нь Ц.Намсрай байлаа. Тэрээр сэтгүүлч, улс төрч хүний хувьд цаг үеийг соргогоор мэдэрч, түгжигдмэл бугшсан нийгэмд шинэчлэлийн салхи сэвэлзүүлэх тухай ахин дахин ярьж байв. 1990 онд дэлхийн социалист систем нуран унахад коммунист удирдагчид эрх дархаа хадгалахыг хичээн хүч хэрэглэснээр олон оронд иргэний дайн, тэмцэл хямрал, цуст хядлага гаарсан юм. Харин эсрэг тэсрэг нийгмийн шилжилт Монголд айвуу тайвуу өрнөж, тэгснээр улс орон хөтлөгдөн замнах зүг чигээ ээдэрч тэмтрэлгүй олж чаджээ. Үүнд Ц.Намсрай хийгээд түүний санаа нэгт нөхөд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэжээ. Гэвч үймж бужигнасан он жилүүд тэдний түүхэн гавьяаг мартан бүдгэрүүлэхэд хүргэжээ.
            ...Намсрай 1939 оны өвөл Хөвсгөлд малчин айлын гэр бүлд мэндэлжээ. Эцэг, эх нь удам дамжсан малчид байсан бөгөөд төрж өссөн уугуул нутагтаа нүүдэллэн аж төрдөг байв. Намсрайн эцэг Цэрэндаш тэр үед шинэ содон зэвсэг гэгддэг байсан Артиллерийн цэрэгт алба хааж, хөдөө нутагт хамгийн боловсролтой нэгэнд тооцогдох болжээ. Тэрээр цэрэгт уйгаржин болон латин үсэг, химийн томьёо, математикийн энгийн аргачлалуудыг заалгасан ажээ.
         Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотын дунд сургуулийг төгссөн Намсрай Ленинградын Их сургуулийн сэтгүүлчийн ангид хуваарилагджээ. Сурагч байхдаа олон нийтийн ажилд манлайлан оролцдог байсан идэвхитэй зан төрх нь оюутан цагт нь улам тодорч, тэрбээр МХЗЭ, МАХН-ын гишүүнээр элсэв. Орос хэлийг төгс эзэмшсэн нь түүнийг үе тэнгийнхнээсээ ялгагдах онцлог чадвартай болгосон гэлцдэг. Таван жилийн дараа дипломоо өвөртлөн эх орондоо эргэн ирэхэд Монголд сэхээтний шинэ давхарга дөнгөж бүрэлдэн тогтож байлаа.
       1930-аад онд хядагдсан сэхээтнүүдийг амьдралын цөлх ухаантай залуучууд залгамжилж байсан бол хорь орчим жилийн дараа тэд шахагдаж, орыг нь Монгол, Зөвлөлтөд дээд сургууль төгссөн шинэ цагийн сэхээтнүүд эзэлсэн билээ. Дээд боловсролтой тэдгээр цөөхөн залуус практик ажилд удтал дадлагажиж, хожим хөгжил дэвшлийн зүг эрчлэн тэмүүлэх Монгол орныг удирдан залуурдах болсон юм.  
         Хорин гурван настай Намсрай «Үнэн» сонины Дорноговь аймаг дахь сурвалжлагч, улмаар «Монцамэ» агентлагийн Бээжин дэхь сурвалжлагчаар томилогдон 1967 он хүртэл ажиллав. Мао Зэдун-ы заавраар Хятадын өөрөөр сэтгэгчдийг хомроголон хядаж, дэлхий даяар дуулиан шуугиан тарьсан  «Соёлын хувьсгал»-ын үймээн самуунт үйл явдлыг сурвалжилж, ул суурьтай нийтлэл бичдэг байсан залуу сэтгүүлчийг МАХН-ын Төв Хороо анхааралдаа авчээ. Хятадын дотоод хямрал, удирдагчдын зөрчил, ард олны эсэргүүцлийн тухай дүн шинжилгээ хийж, ихээхэн уялдаа авцалдаа бүхий дүгнэлт, таамаглал дэвшүүлсэн түүний нийтлэлүүд дипломатчдыг гайхшруулдаг байв. Удалгүй Намсрай МАХН-ын Төв Хороонд гадаад харилцааны ажил эрхлэх болж, улмаар Москвад сурвалжлагчаар томилогджээ.
           Тэрээр эрдмийн зэрэг хамгаалахаар махран ажиллаж, хувь заяагаа сэтгүүлчийн замналаар төсөөлж явтал засаг төр түүнийг өөрийнх нь хувьд огтын санаандгүй байсан улс төрийн амьдралд татан оруулжээ. 1972 онд Намсрай Төв Хорооны Ерөнхий хэлтсийн дарга болов.
          Нам төвтэй төрийн тогтолцоо бүхий тэр цаг үед Төв Хороо улс орныг бүхэлд нь удирддаг байлаа. Намын Төв Хороонд харьяалагддаг Захиргааны, Боловсон хүчний, Аж үйлдвэрийн, Барилгын, Эдийн засгийн, Боловсролын, Үзэл сурталын хэлтэсүүд хариуцсан салбараа бүхэлд нь хянаж, Улс төрийн Товчоонд захирагддаг байв. Харин Ерөнхий хэлтэс нь эдгээр хэлтэсүүдийг холбон зангидаж чиглүүлдэг, өөрөөр хэлбэр Тамгын газрын үүргийг гүйцэтгэдэг байжээ. Идэр залуудаа төрийн өндөрлөгт огцом дэвшсэн Намсрай шинэ албандаа ихэд хичээн ажиллаж, Ю.Цэдэнбалын баруун гар гэгдэх болсон юм. Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга асан Ц.Балхаажав «Яагаад ч юм бэ, Цэдэнбал дарга Ц.Намсрай, Б.Ламжав хоёрын үг, зөвлөгөөг бусдаас илүү сонсдог байсансан» хэмээн дурссан нь бий.
           Гэвч Намсрайн улс төрийн нэр нөлөө, удирдагчийн зоримог байдал нь 1980-аад оны үед илүү тодорчээ. Тэгэхэд тэрээр МАХН-ын ТХ-ны Улс төрийн Товчооны гишүүн, нарийн бичгийн дарга, АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн орлогч даргын албыг хашиж, дээд зиндааны улс төрч болсон байлаа. Түүний удирдлагад боловсон хүчин, засаг захиргаа, хууль хүчний бүх байгууллага, төв, орон нутгийн намын ажил, Үйлдвэрчний эвлэл, Эмэгтэйчүүдийн байгууллага багтдаг байжээ.
            Түүнийг 1984 онд Ю.Цэдэнбалыг чөлөөлөх ажлыг санаачлагч, хуйвалдагч хэмээн зарим хүн шүүмжилдэг нь огт утгагүй хэрэг юм. Кремлийн эзэд аль 1983 онд Ю.Цэдэнбал даргыг халах нууц тогтоол баталж, Монгол дахь Зөвлөлтийн элчин, УАХХ-ны төлөөлөгчийг сольж, улмаар уг шийдвэрийг өөрсдөө гардан хэрэгжүүлсэн нь нийтэд илэрхий болсон билээ. Зөвлөлтийн дагуул орон байсан Монголчууд Кремлийн шийдвэрийг дагахаас өөр гарц байсангүй.
             М.Горбачевын сэдсэн өөрчлөн байгуулалт ягшмал үзэл суртлыг эвдэж, мухардалд орсон системийг засахаар шаргуу оролдож байлаа. Гэвч Монголын удирдлага олон зүйлд тулгамдаж, өөрчлөн байгуулалтыг яаран хэрэгжүүлэхийг азнаж байжээ. Төрийн тэргүүн Ж.Батмөнх аливаа зоримог өөрчлөлт хийхээс удтал цааргалж байсныг хамтран зүтгэгчид нь олонтаа дурссан байдаг.
        Чухам тэр үед Намсрай улс төрчийн хувьд биеэ даасан шийдэмгий нэгэн болохоо харуулсан байдаг. Тэрээр дээд удирдлагын эргэлзэж тээнэгэлзсэн, болгоомжилж цэгнэсэн үйл ажиллагааг шүүмжилж, өөрчлөлт шинэчлэлтийг яаравчлахгүй азнавал ээдрээтэй нөхцөл байдалд хүрч болзошгүйг ахин дахин анхааруулжээ. Түүний хэлсэн үг, илтгэлийг эргэн уншиж суухад бодит бус томьёолол, амны уншлага болсон лоозон биш, харин сэтгэл зүрхнээс нь оргилон гарсан үндэсний ухамсар, нөхцөл байдлыг өөрчлөхөд хүч мөхөсдсөндөө гутарсан шаналал мэдрэгддэг.
Тэрээр «Эх оронч үзэл бол хүрээлэн буй бодит ертөнцийг бүхэлд нь ухааран сэтгэхээс үүсч, улс орон, ард түмэн чиний төлөө гэсэн сэтгэлээр илэрдэг өвөрмөц мэдрэмж» хэмээн тодорхойлж, «Монголыг улс шиг улс болгохсон» гэж санааширч, «Өөрчлөн байгуулалтыг Монгол ухаанд түшиглэн хийх ёстой» тухай сануулж, «Хуучин систем, хуучин удирдлагын балагтай арга барилыг өвлөн авч хоногшсон үхширсэн сэтгэлгээнээс салахыг оролдохгүй байгаад хамаг уршиг оршино. Энэ бүхнээс болж олон түмний бухимдал нэгэнт үүссэн»-ийг сэрэмжлүүлж, «Бие дааж ажиллах чадвартай, дайчин давшингуй, жинхэнэ Монгол бодолтой хүмүүс л удирдлагад орох нь зүйтэй. Би үүнийг Монголоо байх ёстой ёсоор нь сэргээе гэсэн үүднээс л хэлж байгаа юм» хэмээн мэдэгдэж байжээ. Үзэл суртлын хатуу номлолд хүлээслэгдсэн тэр цаг үед Намсрайн зоримог санааг ихэнхи сэхээтнүүд талархан хүлээж авч, дээд удирдлагын зарим гишүүд ч дэмжиж байв. – «Таны бодсончлон авах ёстой бүх хүнээс санал авч, ТХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг сонгосон бол хэн энэ албанд сонгогдох байсан бол» хэмээн Улс төрийн Товчооны гишүүн П.Дамдингаас асуухад «Намсрайг. Олонхи нь дэмжиж байсан» хэмээн итгэлтэй хариулжээ.
Намсрай Монгол орныг «нам төвт» улсаас «төр төвт» системд шилжүүлэхэд алгуур бэлтгэж байлаа. Нэн эрсдэлтэй уг асуудлыг тэрээр онолын үндэслэлтэйгээр тайлбарлаж «Нам бол пролетарийн диктатурын зэвсэг учир нам нь төрийн ямар ч үүргийг гүйцэтгэх эрхтэй гэж алдаатай үзэж байв. Энэ нь яваандаа нам бол нийгмийн улс төрийн цөм гэх оновчгүй томьёолол болон хувирч, угтаа жинхэнэ цөм нь болох ёстой төрийн роль алдагдсан» гэж үзжээ.
1989 оны өвөл...Дэлхийн социалист систем гүнзгий хямралд автаж, Дорнод Европын орнуудад шинэ засаг тогтлоо. Монгол оронд нийтийг хамарсан жагсаал цуглаан, эсэргүүцэл тэмцэл өрнөхөд дээд удирдлагын өмнө шийдэхэд хэцүү сонголт тулгарчээ. Тэгэхэд л Намсрай болон шинэчлэлийн бодлогыг тууштай дэмжигчид өөрчлөн байгуулалтыг хэрэгжүүлэхээс удтал цааргалж байсан ТХ-ны Ерөнхий нарийн даргад хүчтэй нөлөөлснийг үгүйсгэх аргагүй. Намсрай Төв Хорооны ээлжит бус Бүгд хурал дээр «УТТ-гоор дэнчин тавьж, хэн нэгэн албан тушаалдаа үлдэхийг зөвшөөрөхгүй» гэж шууд мэдэгдсэн нь хуучин удирдлага цөм огцорч, шинэ хүчинд байр сууриа тавьж өгөх ёстойг сануулсан хэрэг байлаа. Түүнтэй Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга Ш.Гунгаадорж, НАХЯ-ны сайд А.Жамсранжав, ГЯЯ-ны сайд Ц.Гомбосүрэн болон бусад дарга нар санаа нэгдэн нийлжээ. Удалгүй Намсрайн угтан харсан нь биелж, засаг төр солигдож, олон намын системд шилжин, «төр төвт» улс орон боллоо. Хэрэв Улс төрийн Товчоонд шинэчлэлийн бодлогыг шийдэмгий дэмжигчид үгүйсэн бол, тэд бусад социалист орны удирдагчид шиг хүч хэрэглэсэн бол, «цагаан морин жил» чухам юу болж өрнөх байсныг бурхан л мэдэх биз ээ.
Намсрай 1990 онд нас нөгчжээ. Тэрээр Монголчуудад тулгарсан асар ярвигтай зорилтыг шийдээд тэнгэрт халин одсон юм. Өрнөх бүртээ цус асгаруулдаг хувьсгалын харгис жамыг үгүйсгэж, хүн төрөлхтний хөгжлийн нийтлэг замд нэгдэн, үндэстний өвөрмөц онцлог, хүмүүнлэг ардчилсан, тусгаар тогтносон Монгол Улсыг дэлхий дахинд тунхаглажээ. Он цагийн холбиромтгой шуурганаас улс орноо айвуу тайвуу авч гарсанд Ц.Намсрай болон түүний үеийнхний ач гавьяа оршдог юм. Түүний үр дүн нь бидний амьдарч буй амар жимэр өнөө цаг билээ.